Autonomni nervni sistem
Autonomni (vegetativni) nervni sistem (pars autonomica systematis nervosi) funkcionalno je nezavisan dio nervnog sistema koji djeluje mimo naše volje. Autonomni nervni sistem nalazi se u svim dijelovima tijela te samostalno upravlja organima kojih su funkcije prijeko potrebne za održavanje života. Pritom upravlja radom mišića koji su izvan nadzora naše volje (srčani mišić, mišići krvnih sudova, crijeva i nekih drugih organa) te radom žlijezda. Nadređeno središte cijelog autonomnog sistema nalazi se u hipotalamusu i odatle silaznim putevima kroz moždano stablo polaze podražaji izvršnim dijelovima tog sistema. Autonomni nervni sistem ima dva dijela simpatički i parasimpatički, kojih je djelovanje u većini organa suprotno, ali usklađeno i uravnoteženo.
Simpatički dio (pars sympathica) počinje nervnim ćelijama u sivopj tvari kičmene moždine od osmog vratnog do trećeg slabinskog odsječka (segmenta) i to na lateralnoj strani prednjeg roga. Vlakna tih ćelija izlaze zajedno s pokretačkim (motoričkim) vlaknima kroz prednje korijene moždanskih nerava i potom se dijele od njih te se priključuju simpatičkome lancu. Simpatički lanac (truncus sympathicus) tvori niz nakupina nervnih ćelija koje oblikuju prevertebralne simpatičke ganglije međusobno povezane nervnim vlaknima. U nervnim čvorovima lijevog i desnog paravertebralnog simpatičkog lanca dio simpatičkih vlakana se prespaja, prelazi prema periferiji najčešće priključen mješovitim nervima, te pristupa srčanom mišiću, krvnim žilama, glatkim mišićima dišnih, probavnih, mokračnih organa te žlijezdama.
Parasimpatički dio (pars parasympathica) polazi iz moždanog debla i iz križnog dijela kičmene moždine. Moždani dio potječe iz posebnih jezgara u moždanome stablu i njegova se vlakna priključuju moždanim nervima i to nervu pokretaču oka, nervu lica, jezičnoždrijelnom i lutajućem nervu.
Simpatikusu i parasimpatikusu je zajedničko to da vlakna iz njihovih centara do krajnjih, ciljnih tkiva ne teku neprekinuta, već se pekopčavaju, pa ih dijelimo na preganglijska i postganglijska vlakna: Simpatička valkna prekopčavaju se u nekom od simpatičkih ganglija, a parasimpatička u samoj stijenci izvršnog organa. Stoga su parasimpatička postganglijska vlakna vrlo kratka.
